artdamaksıl genizsil ünsüz ne demek?

Artdamaksıl genizsil ünsüz sürekli, tonlu, art damak ünsüzüdür. IPA'da olarak ifade edilir. Genellikle <ñ> harfiyle gösterilir. Türkçede hâlâ yaşayan bir sestir ancak Türkiye Türkçesinde gösterimi yoktur. Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi gibi çoğu Türk dilinde gösterilir. Kiril Abecesi kullanan Türk dillerinde n sesine karşılık gelen harfe kuyruk çizilmesi ile (Ң) gösterilir.

Türk dillerinde bu ses tamlama eki olan +ıñ/+nıñ ekinde ve belirli sözcüklerde bulunur. Bu sözcüklere birkaç örnek aşağıdaki başlıklarda verilmiştir.

Anadolu Türkçesinde ŋ sesi

Osmanlı Türkçesinde bu sesi göstermek için kef harfinin değiştirilmiş (üç noktalı) bir biçimi (ڭ, nef, kâf-ı nûnî) kullanılmıştır. Ancak, o zamanlar matbaalarda bu harfin kalıbı bulunmadığı zaman yerine kef konduğu görülür. Örnegin deñiz sözcüğü دكز (sağdan sola /d/+/k/+/z/) olarak yazılabiliyordu.

Osmanlı Türkçesinde ŋ sesi içeren birkaç sözcük

Ana madde: Osmanlıcadaki ŋ sesli sözcükler.

{| class="wikitable"

|- !Yazıçevrimi olarak !Türkiye Türkçesinde !Osmanlı Türkçesinde |- |deñiz¹ |deniz |دڭز |- |biñ² |bin (1000) |بيڭ |}

Mersin Ağzında ŋ sesi içeren birkaç sözcük

Ana madde: Mersin Ağzında ŋ sesli sözcükler.

{| class="wikitable"

|- !Mersin Ağzında !İstanbul Ağzında !Anlamı ve derlendiği bölge |- |añdaç³ |andaç |hatıra, armağan (Ayvagediği, Erçel/ Mersin; Karadiken/ Tarsus; Çiğrin Mah., Sütlüce, Gülnar/ Çamlıyayla) |- |ay aydıñ⁴ |ay aydın |besbelli, açık seçik (Dayıcık/ Gülnar) |- |yiñi⁵ |yeni |yeni (Çömelek/ Mut) |}

Eski Türkçede (Göktürk ve Uygur) ŋ sesi

Orhun yazıtlarında bu sesi göstermek için Göktürk abecesindeki tamgası kullanılmıştır. Bu tamga, ideografik olarak "yükseklik/büyüklük gösteren bir adam" biçiminde yorumlandığında gerçekten bu tamganın tek başına kullanımını veren "büyük, yüksek olan" anlamı ile örtüşür. Çağdaş Türkçede bu sözcük/tamga "en" pekiştirme sıfatı olarak varlığını sürdürür.

Göktürk abecesinde ŋ sesi içeren birkaç sözcük

Ana madde: Orhun yazıtlarındaki ŋ sesli sözcükler.

{| class="wikitable"

|- !Yazıçevrimi olarak !Türkiye Türkçesinde !Eski Türkçede |- |eñ |en (pekiştirme sıfatı) | |- |teñri |tanrı | |- |teñiz |deniz | |}

Ön Türkçede ŋ sesi

Ön Türkçede de, başka abeceler kullanılmasına karşın bu ses bulunur. Örneğin Hunlar, Çin yazısı kullanmışlardır.

Çin yazısıyla yazılmış ŋ sesi içeren birkaç Hunca sözcük

Ana madde: Huncadaki ŋ sesli sözcükler.

Çin'in kuzeyinde Han sülalesi döneminde (M.Ö. 206 ile M.S. 220 arası) yedi yüzyıl süren bir imparatorluk olan Hunlar (Hsiung-nu'lar) , Çin kaynaklarında Çin yazıçevrimiyle geçmiş sözcükler bırakmıştır. Bu sözcüklerin tanınınıp anlaşılması zordur, çünkü Çin yazısında /l/ ve /r/ ünsüzleri ayırsanamaz, /ö/ ve /ü/ ünlüleri de bulunmaz.

{| class="wikitable"

|- !Ön Türkçe !Türkçede !Eski Türkçe !Çin yazısından çevrim !Çin yazısında |- |täñri⁶ |tanrı, gök |teñri |ç'eñ-li | |- |talıkıñ⁷ |çıkın! (emir tümcesi) |taşıkıñ |'t'iei-lied-kañ | |- |kiñ-lak⁸ |Ye Uyg kıñırak (kıngrak, geniş bıçak) |kıñrak |kiñ-lu | |}

Dış bağlantılar

Tuğrul Çavdar Kişisel sayfası - Türkçede nazal n içeren sözcüklerin bir listesi

Kaynakça

Orijinal kaynak: artdamaksıl genizsil ünsüz. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, 1927 baskısı (Arap harfli) 1. cilt. ↩
↩
Gülseren Tor, Mersin Ağzı Sözlüğü, Türk Dilleri Araştırmalaır Dizisi: 38, Yayımcı: Mehmet Ölmez, İstanbul 2004. ISBN 975-7981-24-9 ↩
↩
↩
Talat Tekin, Hunların Dili, Doruk Yayınları, 1. Baskı, ISBN 975-553-043-6 ↩
↩
↩